Czym jest syndrom DDA

boy-477013_640

Zofia Sobolewska-Mellibruda – terapeutka, która od wielu lat zajmuje się pomocą Dorosłym Dzieciom Alkoholików definiuje „syndrom DDA” jako „utrwalone schematy funkcjonowania psychospołecznego powstałe w dzieciństwie spędzonym w rodzinie zaburzonej nadużywaniem alkoholu, które bardzo utrudniają kontakt z teraźniejszością i powodują psychologiczne zamknięcie w przeszłości. Osoby te na wiele ważnych spraw w dorosłym życiu nadal patrzą z perspektywy dziecka.”

Myślę, że bardzo ważne jest podkreślenie tego, że syndrom DDA nie jest chorobą. W żadnej klasyfikacji problemów zdrowotnych, ani europejskiej (ICD-10) ani amerykańskiej (DSM-V) nie  znalazł on swojego miejsca. Nie można więc zachorować na DDA ani przyjmować na niego leków.

Zdarza się jednak często, że osoby, które żyły w rodzinach z uzależnionym dorosłym zapadają na różne zaburzenia emocjonalne: depresyjne bądź lękowe (np. ataki paniki, fobię społeczną, zaburzenia lęku uogólnionego, zaburzenia obsesyjno-kompulsywne, zaburzenia lękowe pod postacią somatyczną, epizody depresyjne o różnym nasileniu, zaburzenia lękowo-depresyjne, zaburzenia psychosomatyczne) bądź też ich osobowość rozwinęła się w sposób nieprawidłowy i cierpią na zaburzenia osobowości. Dorosłe Dzieci Alkoholików nierzadko borykają się uzależnieniami od substancji (alkohol, narkotyki) bądź behawioralnymi (od hazardu, Internetu, gier komputerowych, zakupoholizmem). W takich sytuacjach najczęściej niezbędna okazuje się pomoc ze strony psychiatry, psychologa oraz profesjonalna psychoterapia.

Osoby, które wychowywały się w rodzinie alkoholowej już na bardzo wczesnym etapie swojego życia spotykały się z doświadczeniami, które przekraczały normalne zdolności adaptacyjne. Dziecko nie ma wyboru, jeśli w jakiś sposób nie przystosuje się do sytuacji, z której nie ma wyjścia, nie ma drogi ucieczki – zginie. Niektórzy psychologowie pracujący z DDA twierdzą, że głębokość i specyfika zaburzeń, które powstały w wyniku doświadczeń w dzieciństwie tych osób jest porównywalna do problemów emocjonalnych ludzi, którzy przeżyli holocaust.

Obserwacje klinicystów potwierdzają, że dzieci z rodzin, w których nadużywano alkoholu radzą sobie z napotykanymi trudnościami w sposób charakterystyczny. W wyniku tego specyficznego sposobu przeżywania w psychice dorastającego człowieka powstają całe nierzadko rozbudowane schematy reagowania w danych sytuacjach – są to najczęściej sytuacje zagrożenia, które mają jakieś cechy wspólne z tymi z przeszłości. Schematy, które pozwalały na poradzenie sobie z krytycznymi, powtarzającymi się sytuacjami z okresu dzieciństwa zakorzeniają się i umacniają. Osoba zaczyna przenosić je również na grunt poza rodziną oraz w sposób nieświadomy reagować zgodnie z nimi nawet wtedy, kiedy jest już dorosła i nie mieszka z uzależnionym rodzicem.

Zofia Sobolewska-Mellibruda wymienia pięć podstawowych grup doświadczeń, z którymi dzieci z rodzin z nadużywającym alkoholu rodzicem były zmuszone sobie radzić. Wskazuje również na możliwe konsekwencje takiego stanu rzeczy dla dorosłej już osoby.

Grupa pierwsza: Doświadczenie odrzucenia przez pijącego i niepijącego rodzica

Osoby z syndromem DDA często są świadome tego, że były odrzucane bądź opuszczane przez pijącego dorosłego. Rzadko natomiast od razu zdają sobie sprawę z tego, że drugi rodzic był tak skoncentrowany na piciu i konsekwencjach picia partnera, że również odrzucał swoje dziecko. Osoby uzależnione w trakcie własnej terapii często z przerażeniem, wstydem i poczuciem winy mówią o tym, jak opuszczały swoje dzieci, nie pamiętają ważnych momentów z ich życia bądź nie były w ogóle obecne na co dzień, aby pomagać, wspierać, bawić się, interesować, wychowywać. Malo tego, uzależniony w trakcie picia bądź będąc na głodzie alkoholowym, staje się wrogi, drażliwy, wybuchowy, impulsywny. We wspomnieniach DDA często odnajdują momenty agresywnego odrzucenia (np. gdy pijany ojciec wykrzykuje: daj mi spokój mały gnojku i tak nic z ciebie nie będzie, niech ci matka pomoże).

Janet G. Woititz – autorka wielu publikacji na temat pomocy osobom z syndromem DDA określa warunki, które sprawiają, iż jednostka ceni siebie i uznaje za osobę wartościową. Jest to: „ciepło rodzicielskie”, „jasno określone granice” oraz „traktowanie z szacunkiem”. Dziecko odrzucane, pomijane, opuszczane nie ma możliwości w sposób stały doświadczać rodzicielskiego ciepła czy też szacunku, a granice zarówno fizyczne jak i psychiczne mogą być przekraczane. Nawet jeśli zdarza się, że warunki te bywają spełnione to zwykle w niekonsekwentny sposób.

We wczesnym etapie rozwoju dziecko bardzo potrzebuje mieć pewność, że jest dla swoich rodziców najważniejsze, niestety w rodzinie alkoholowej takiej jasności nie ma. Reakcją na odrzucenie jest lęk. Świat dziecka, a potem jak wiemy również i dorosłego, przestaje być pewny, a poczucie zagrożenia i oczekiwanie, że zaraz stanie się coś niedobrego zaczyna dominować w codziennym funkcjonowaniu.

Doświadczenie silnego lęku przed odrzuceniem w dzieciństwie owocuje reakcjami i zachowaniami, które mają zabezpieczyć przed takimi doświadczeniami w przyszłości. Ewentualność doznania kolejnego odrzucenia staje się perspektywą nie do zniesienia, co z kolei prowadzi do problemów w obszarze budowania bliskich relacji. Tworzenie związków jest nierzadkim obszarem problemowym w funkcjonowaniu DDA. Wiele z nich przez długi okres czasu nie nawiązuje żadnych relacji damsko-męskich z lęku przed odsłonięciem się. Niektórzy mają o sobie tak złe mniemanie, że zalewa ich fala wstydu nawet na samą myśl, że mieliby się naprawdę otworzyć przed kimś, kto im się podoba. Inna grupa DDA wchodzi w związki, ale relacje te charakteryzują się powierzchownością, jakakolwiek perspektywa zaangażowania się jest zbyt przerażająca. Osoby te często nie uświadamiają sobie, że nie wchodzą w stały związek z lęku, że go stracą, że zostaną odrzuceni. Ich myślenie idzie w takim kierunku, że dopóki relacja jest powierzchowna, to oni są bezpieczni, bo gdy się zakończy, to nie będzie tak boleć. Są jeszcze osoby, które w relacjach ze swoimi partnerami są obsesyjnie wręcz skoncentrowane na tym, aby uchronić bliską osobę przed uzależnieniem od alkoholu. Jest to tak dominująca tendencja w relacji, że nie pozostaje już miejsca na nic innego. Doświadczenie odrzucenia w dzieciństwie powoduje również, że DDA często inicjują rozstania w sytuacji nawet drobnego konfliktu właśnie z lęku przed odrzuceniem.

Poczucie mniejszej wartości również stanowi oczywistą konsekwencję odrzucania przez rodziców. Mimo że DDA odnoszą zwykle spore sukcesy w swoim dorosłym życiu, to nie potrafią ich uznać i się za nie docenić. Albo ciągle mają wrażenie, że to nie wynik ich pracy, zdolności, talentów i umiejętności, ale pomyślnych okoliczności zewnętrznych („po prostu się udało”), albo w ich ocenie praca nie została wykonana na tyle dobrze, żeby można być z niej zadowolonym. Perfekcjonizm bywa zmorą DDA, ponieważ nie pozwala na wzięcie głębszego oddechu i doświadczenie uczucia spełnienia i satysfakcji. DDA bywają w stosunku do siebie bardzo krytyczne i nie dają sobie prawa do pomyłki.

Jeszcze inną konsekwencją doświadczenia odrzucenia są tendencje do zachowań unikowych. DDA mogą bać się oceny, nie radzić sobie z krytyką, unikać wyzwań i odpowiedzialności. Po prostu nie wierzą, że „ktoś taki jak ja może odnieść sukces”.

Kolejna konsekwencja poczucia odrzucenia w dzieciństwie to dojmujące poczucie samotności. Bardzo często zdarza się, że DDA czują się samotne, nawet wtedy, kiedy jako osoby dorosłe mają dostęp do całkiem rozbudowanej sieci wsparcia. Mimo to w sytuacjach trudnych pojawiają się tendencje do izolowania się i nie korzystania z pomocy innych, ponieważ wydaje im się, że i tak są ze wszystkim same i nikt im nie może skutecznie pomóc. Inny rodzaj radzenia sobie z poczuciem samotności to przeciwieństwo poprzedniego – polega na szukaniu „na siłę” towarzystwa, otaczaniu się niezliczoną rzeszą znajomych, z którymi jednak relacja zwykle pozostaje raczej powierzchowna. Czasami DDA  nawiązują kontakty z osobami, których towarzystwo jest w jakiś sposób destrukcyjne (kobiety mogą na przykład nawiązywać przygodne kontakty seksualne, racjonalizując, że „są wyzwolone i dumne z tego, że potrafią zadbać o swoje potrzeby seksualne”, podczas gdy podłożem takiego zachowania jest dojmujące poczucie samotności z jednej strony i lęk przed bliskością z drugiej).

DDA w odpowiedzi na doświadczenie odrzucenia nauczyły się również biegle stosować mechanizmy tłumienia i wypierania uczuć, czego efektem jest uczucie „bycia zamrożonym, odrętwiałym”. Mechanizmy te sprawdzały się w przeszłości, gdyż natężenie odczuwanego lęku było tak duże, że nie dało się przeżywać go w całości. Niestety odcięły one często dostęp do spontaniczności, kreatywności, zdolności do nieskrępowanej zabawy i przeżywania radości czy zachwytu. W tym kontekście łatwiej jest zrozumieć dlaczego spora grupa DDA zaczyna nadużywać alkoholu czy narkotyków. Po prostu środki te rozhamowują i w sztuczny sposób dają dostęp do uczuć, które DDA skutecznie odcinają. Alkohol ułatwia nieskrępowane rozgniewanie się, wypłakanie, rozładowanie stresu czy rozluźnienie w trakcie tańca, rozmowy, czy kontaktu seksualnego.

W kolejnych wpisach przybliżę kolejne grupy doświadczeń, które mogły mieć wpływ na rozwój zaburzeń emocjonalnych u DDA.

Wpis na podstawie publikacji Zofii Sobolewskiej Mellibrudy, Janet G. Woititz oraz własnych doświadczeń w pracy  psychoterapeutycznej z osobami z syndromem DDA.

Psychoterapia DDA

Dodaj komentarz

Twój adres email nie zostanie opublikowany.